.व्याकरण

े व्याकरण१.व्याकरण :भाषेतील वाक्ये,वाक्यातील शब्द व त्याच्या परस्परांशी असलेला संबंध ज्या शास्त्रात केला जातो त्यास व्याकरण म्हणतात.

२.वर्ण विचार :ज्या शब्दाचे पृथक्करण होत नाही त्यास वर्ण म्हणतात.
१.स्वर :ज्या वर्णाचा उच्चार स्वतंत्रपणे पुर्ण होतो त्यास स्वर म्हणतात .
१.ऱ्हस्व स्वर : अ,इ,उ,ऋ,लृ
.२.दिर्घ स्वर : आ,ई,ऊ,ए,ऐ,ओ,औ.
३.स्वरादी : ज्या वर्णाचा उच्चार अगोदर स्वराच्या साह्याने होतो त्यास स्वरादी म्हणतात
उदा-अं,आ:
४.सहजतीय स्वर :एकाच उच्चार स्थानातून निघणारे उदा-अ,आ /इ,ई /उ,ऊ
.५.विजातीय स्वर : भिन्न उच्चार स्थानातून निघणारे स्वर
 उदा-अ,इ /आ,ई /अ,उ
 .६.सयुक्त स्वर :दोन स्वर मिळून बनलेले स्वर म्हणजे सयुक्त स्वर होय .उदा-अ +इ =ऐ,अ +उ =ओ,अ +ओ =औ .

२.व्यंजन :ज्या वर्णाचा उच्चार स्वराचे साह्य घेऊन होतो त्यास व्यंजन म्हणतात .
१.महाप्राण व्यंजन : ह,चे प्राबल्य असते.
२.अल्प प्राण व्यंजन :ह,चे प्राबल्य नसते
.३.स्पर्श व्यंजन :क,च,ट,त,प
४.अंतस्थ व्यंजन :य,र,ल,व
.५.उष्ण व्यंजन :श,ष,स
६.नासिक्य : ड;,त्र,ण,न,म .
३.वर्णाची उच्चार स्थाने :
१.कंठ्य :क,अ,आ
.२.तालव्य :च,इ,ई
,३.मूर्धन्य :ट,र,स.
४.दंत्य : त,ल,स
५.ओष्ठ्य :प,उ,ऊ .
६.अनुनासिक : ड;,त्र,ण,न,म,
७.कंठ तालव्य :ए,ऐ
.८.कंठ ओष्ठ :ओ,औ
.९.दान्तोष्ठ : व .
४.वर्णमाला शिकवितांना वापरावयाचे दृक श्राव्य साधने :१.वर्णमालेच तक्ता वापरणे.
२.शब्द पट्या वापराव्या
.३.चित्राचा वापर करावा–गरुड“ग”
४.खादा फलक वापरावा.
५.रेषा,गोल,अर्धवर्तुळ,कमान काढून दाखवणे,
६.रंगीत खडू व रंगीत चित्राचा वापर करणे .
७.विद्यार्थाला वर्णमालेच्या वह्या बाजारातुन उपलब्ध करून देऊन प्रात्यक्षिक देणे.
८.हस्ताक्षर स्पर्धा घेणे


.५.शब्दाच्या जाती :
१.विकारी शब्द : ज्या शब्दाचे लिंग,वचनं,बदल होतो त्यास विकारी शब्द म्हणतात.
१.नाम (संज्ञा )व्यक्ती,वस्तु,स्थान,पदार्थ,जागा,१.व्यक्ती वाचक संज्ञा :सीताराम,गोपाल.
२.जातीवाचक संज्ञा :गाव,नदी.
३.भाववाचक संज्ञा :लहानपण,धैर्य
.४.समूह वाचक संज्ञा :भीड,संघ .द्रव्य वाचक संज्ञा :पाणी,सोना

२.सर्वनाम :नामाचा वारंवार उपयोग टाळण्यासाठी
१.पुरुषवाचक सर्वनाम : मी,तु.
२.निश्चय वाचक सर्वनाम : हे,ते,त्या,
३.अनिश्चय वाचक सर्वनाम : कोणी,काही
.४.संबंध वाचक सर्वनाम : जो,जी,जे
.५.प्रश्न वाचक सर्वनामे :का?काय?कोठे?कोण?कोणाला?कोणाचा?कोणता?केंव्हा?किती?

३.विशेषण :नाम व सर्वनाम बदल अधिक माहिती देणे
.१.गुण वाचक विशेषण :लहान,मोठा,सुंदर,हुशार
.२.संख्या वाचक विशेषण : एक,दोन.तीन
.३.परिणामवाचक विशेषण : चांगला परिणाम,वाईट परिणाम .४.संकेत वाचक विशेषण :हे,ते .
४.क्रियापद :एखादी क्रिया घडणे
 .१.सकर्मक क्रियापद :पाहणे,खेळणे
 .२.अकर्मक क्रियापद : हसणे,रडणे.धावणे,
३.संयुक्त क्रियापद :आहे,होता,असेल .
२.अविकारी शब्द : ज्या शब्दाचे लिंग,वचन,यामध्ये बदल होतनाही त्यास अविकारी शब्द म्हणतात.


१.क्रियाविशेषण :क्रियापदाबद्दल अधिक माहिती देणे
 .१.स्थान वाचक क्रियाविशेषण : जेव्हा,तेव्हा

.२.कालवाचक क्रियाविशेषण :आज,काल

.३.परिणामवाचक क्रियाविशेषण :जास्त,सर्व.

४.रितीवाचक क्रियाविशेषण : अचानक,हळूहळू,जोरात .२.शब्दयोगी अव्यव :नामाला व सर्वनामाला अर्थ बोध होण्यासाठी जोडून येणारा शब्द .स,ला,ना,ते,आत,बाहेत,जवळ,पुढे .
३.उभयान्वयी अव्यय :दोन किंवा तीन वाक्य एकत्र करणारा शब्द .आणि,पण,परंतु,किंवा
.४.केवळ प्रयोगी अव्यय :आपल्या मनातील विकाराला अभिव्यक्त केले जाणारे शब्द.वाह !,अरे !,छट !


५.लिंग विचार व वचन विचार :लिंग विचार :
१.पुल्लिंग–मोर,विद्वान,उंट .
२.स्त्रील्लिंग :लांडोर,विदुषी,सांडणी.
३.नपुसकलिंग : झाड,घर,पुस्तक .वाचन विचार :
१.एक वचन: पुस्तक .२.अनेक वचन : पुस्तके
.३.बहुवचन : आपण,तुम्ही .सारे,सर्व,


६.संधी विचार
:१.जगन्नाथ : जगत +नाथ .
२.गुर्वाज्ञा : गुरु +आज्ञा .
३.सुर्याद्य : सूर्य + उदय .
४.लंकेश्वर : लंका + ईश्वर .
५.जलौघ : जल + ओघ
.६.यशोधन : यश + धन .
७.महर्षी : महा +ऋषी
८.विद्यार्थी : विद्या +अर्थी .
९.सिंहासन : सिंह + आसन .
१०.श्रेयश : श्रेय + यश .


७.समास विचार :
१.तत्पुष समास : गायरान,कुभकर,अज्ञान,नापसंत,अनादर,अग्रेसर,मावसभाऊ,साखरभात
.२.द्वंद समास :
१.इतरेतर द्वंद समास : आणि,वकृष्णार्जुन =कृष्णा आणि अर्जुन,खरेखोटे =खरे व खोटे
.२.वैकल्पिक द्वंद समास : अथवा,किंवा,वा.जयापजय =जय अथवा पराजय.यशपयश =यशा अथवा अपयश .
३.समाहार द्वंद समास : वगैरे .मीठभाकर =चटणी,कांदा,वगैरे.देवधर्म =पुजा,आज्ञा,वगैरे.
३.दिवगु समास :
१.नऊग्रह : नऊग्रहाचा समूह.
२.पंचपाळे : पाच पाल्याचा समूह.
३.नवरात्र : नऊ रात्रीचा समूह
.४.पंचवटी : पाच नद्याच समूह
.४.बहुब्रूही समाज :
१.पितांबर : पिवळे वस्त्र धारण केले आहे असा तो महादेव .२.नीलकंठ : नीळा आहे कंठ असतो
.३.गजानन : गजाचे आनंदअसतो.
४.भालचंद्र : ज्याच्या शरीरावर भाला असतो.
५.अव्यायी भाव समास
:१.दररोज : प्रत्येक दिवसी .
२.दरवर्षी : प्रत्येक वर्षी
.८.प्रयोग ओळख
:१.मुले विटी दांडू खेळतात : कर्तरी प्रयोग
.२.गवळ्याने गाईला बांधले : भावे.
३.रामाने आंबा खाल्ला : कर्मणी प्रयोग
.४.राजु घरी आहे नाही : कर्तरी प्रयोग
.५.राक्षसाने युद्ध केले : कर्मणी प्रयोग
.६.रामाने रावणास मारले : भावे प्रयोग
 .९.वाक्य विचार :

१.अर्थावरून वाक्याचे प्रकार
:१.विधानात्मक वाक्य : मी मराठी वाचतो.
२.प्रश्नार्थक वाक्य : तु मराठी वाचतो?
३.आज्ञार्थी वाक्य : हिंदी वाचा.

४.उदगार वाचक वाक्य : वाह ! खूप मोठे आहे.५.नकारात्मक वाक्य : मी गणित वाचत नाही .६.होकारात्मक वाक्य : मी गणित सोडवतो.

१०.रचनेवरून वाक्याचे प्रकार 

:१.सरल (शुद्ध ) वाक्य : मी मराठी वाचतो एक क्रिया.२.मिश्र वाक्य : एक वाक्य प्रधान दुसरे गौण वाक्य.उदा-तो म्हणाला कि मी पुस्तक वाचीन.३.सयुक्त वाक्य : अनेक उपवाक्य असतात.उदा–राजू शाळेत गेला त्याने शिक्षकास विचारले आणि पेपरसोडायला बसला

.११.काळ विचार :१.वर्तमान काळ : मी मराठी वाचतो.२.भूतकाळ : मी मराठी वाचले .३.भविष्य काळ : मी मराठी वाचीन.

१२.एकूण विरांम् चिन्ह :१.पुर्ण विरांम् (.) : मी पुस्तक वाचतो.२.अर्ध विरांम् (;)संयुक्त वाक्यात असतो.३.अल्प विरांम् (,) :टिळक,नेहरू ही चांगली माणसे होती.४.प्रश्न चिन्ह (?) :तु काय वाचतो?५.उदगारवाचक (!) वाह ! काय चांगले गाडी आहे.६.अवतरण चिन्ह (“ “)(‘ ‘):दादा म्हणाला, “तुलदास राम भक्त होते”.७.संयोग चिन्ह (-) : काम-क्रोध त्याग करावा.८.निर्देशक चिन्ह (--): आपले दोन शत्रू आहेत --काम आणि क्रोध .९.कंस () स्वराज्य माझा जन्म सिद्ध हक्क आहे म्हणून मी तो मी मिळवणारच (लोकमान्य टिळक )१०.द्वी बिंदू : मोर : आपला राष्ट्रीय पक्षी आहे.११.अधोरेखा (---------- ): चुकीचे ऐकणे म्हणजे .......... होय.(अपश्रवन)


१३.व्याकरणाच्या अध्यापन पध्दती:
१.उदगामी पध्दती : (रॉजर बेकन )प्रथम उदाहरण देणे नंतर त्यावरून नियम स्पष्ट करणे.विशेषां कडून सामान्यकडे ह्या अध्यापन सूत्राचा वापर केला जातो.
२.अवगामी पद्धती : (आरिस्टोटल )प्रथम नियम सांगणे व त्यावरून उदाहरण विचार सामान्याकडून विशेषाकडे या अध्यापन सूत्राचा वापर केला जातो.